Мақсаты – басқару, информатика және ақпараттық технологиялар саласындағы ғылымды дамыту

Әшімов Әбдіқаппар Әшімұлы – техника ғылымдарының докторы, профессор,
ҚР ҰҒА академигі, Халықаралық Ақ-параттандыру Академиясының Президенті. Халықаралық Жоғары Мектеп Академиясының толық мүшесі, Халықаралық бейсызық Ғылымдар Академиясының толық мүшесі, ҚазКСР еңбек сіңірген ғылым қайраткері, «Халықтар достығы», «Парасат», II дәрежелі «Барыс»
ордендерінің кавалері, «Ерен еңбегі үшін» медалі, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Құрмет грамотасы, Қазақ КСР Ғылым және техника саласындағы Министрлер Кеңесінің сыйлығы, Қазақстан Республикасы Президентінің АЛҒЫСЫ, «Қазақстан Республикасында ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін», «Ғасыр ғұламасы, академик Н.Ә. Назарбаев – ҚР ҰҒА алтын медалі» иегері.
Әшімов Әбдіқаппар Әшімұлы 1937 жылы 1 қаңтарда Жамбыл облысы Көктерек ауданы
Бірлік ауылында дүниеге келген. 1954 жылы Қазақ темір жолының Шу станциясындағы №62 орта мектебін күміс медальмен бітірді.
1954 жылы Қазақ политех­никалық институтының ме­тал­­­лургия факультетінің
«Ме­тал­лургиялық процестерді ав­­то­­маттандыру» мамандығына тү­сіп, 1960 жылы
мамандық алып шықты.
1960-1963 жж. Мәскеу болат және қорытпалар институтының аспиранты атанды.
1964 жылы Мәскеу болат және қорытпалар институтында «05.254 – Қара және түсті металдар өндірісі саласындағы автоматты басқару және реттеу» мамандығы бойынша
«Математикалық модель көмегімен то­тыққан никель кендерінің шахталық балқымасын
зерттеу» та­қырыбында техника ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін
диссертация қорғады.
1972 жылы Мәскеу болат және қорытпалар институтында «05.254 – Қара және түсті
металдар өндірісі саласындағы автоматты басқару және реттеу» мамандығы бойынша
«Шахта пештерінде түсті металдар кендері мен концентраттарын бал­қытуды оңтайлы
басқару» тақы­рыбында техника ғылым-дарының докторы ғылыми дәрежесін алу үшін
диссертация қорғады.
1973 жылы “Техникалық кибернетика” кафедрасы бойынша профессор ғылыми атағын
алды.

Еңбек жолы

1963-1964 жж. В.И. Ленин атындағы Қазақ политехникалық институтының проблемалық зертханасының аға инженері.
1964-1965 жж. В. И. Ленин атындағы Қазақ политехникалық институтының доценті
және кафедра меңгерушісінің міндетін атқарушы.
1965-1989 жж. В. И. Ленин атын­дағы Қазақ политехни­ка­­лық институтының
Металлургиялық процестерді автоматтандыру, Техникалық кибернетика
кафед­раларының меңгерушісі.
1966-1989 жж. В. И. Ленин атындағы Қазақ политехника­лық институтының
Автоматтан­дырылған басқару жүйелерінің проблемалық және салалық зерт­­­ханасының
ғылыми же­тек­шісі.
1976-1985 жж. В. И. Ленин атындағы Қазақ политехникалық институтының ректоры.
1989-1991 жж. Қазақстан Рес­публикасы Ұлттық Ғылым ака­демиясының Математика
және механика институты директоры­ның орынбасары.
1991-1994 жж. Қазақстан Рес­публикасы Ұлттық Ғылым ака­де­миясының информатика
мә­­­се­­лелері және басқару инсти­ту­­тының директоры.
1994-1995 жж. Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинеті жанындағы Жоғары
аттестаттау комиссиясының төрағасы.
1995-1997 жж. Қазақстан Рес­публикасы Мемлекеттік аттес­тациялық комитетінің
төрағасы.
1997 – қазіргі уақытқа дейін Қазақстан Республикасы Білім және ғылым Министрлігі
Ақпа­раттық және есептеу техно­ло­гиялары институтының Жүйе­лік талдау және басқару
зерт­ханасының меңгерушісі, Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлт­­тық техникалық зерттеу
уни­вер­ситетінің Ақпараттық тех­но­логиялар кафедрасының (қазіргі Киберқауіпсіздік,
ақпаратты өң­деу және сақтау кафедрасы) профессоры, «Параметрлік рет­теу теориясы
базасында тиімді экономикалық саясат әдістерін дамыту жөніндегі бағдарлама» ғылыми-
техникалық бағдарламасының, сондай-ақ «Параметрлік реттеу теориясы базасында
тиімді экономикалық саясат әдіс­терін дамыту жөніндегі бағдарлама», «Параметрлік реттеу теориясы және көп елдік мак­­ро­экономикалық математи­калық модельдерді әзірлеу
не­гізінде ЕАЭО елдерінің тиімді эко­номикалық саясатын болжау, макроэкономикалық
талдау және жоспарлау және іске асыру саласында ұсынымдар әзірлеуге арналған
бағдарламалық кешен» және т. б. ғылыми жобалардың жетекшісі.
Қоғамдық және қоғамдық-саяси өмірге үнемі белсенді қатысады. Төменде оның кейбір
салалары келтірілген:
– КСРО ҒА Президиумы жанындағы «Кибернетиканың» кешенді мәселесі жөніндегі
Ғылыми кеңестің адаптивті басқару жүйелері және басқару жүйелерін жобалауды
автоматтандыру жөніндегі комиссиясының мүшесі;
– Информатика, басқару және техникалық кибернетика саласындағы
университетаралық ғылыми еңбектер жинағының редакторы;
– Есептеу техникасы және ав­томаттандырылған басқару жүйе­лері жөніндегі
ведомствоаралық кеңестің мүшесі;
– Жаратылыстану және қоғамдық ғылымдар саласындағы ғы­лыми зерттеулерді
үйлестіру жө­­ніндегі республикалық ведомство­аралық кеңестің мүшесі;
1979-1985 жж. Халық депутаттары қалалық Кеңесінің екі шақырылымының депутаты;
1980-1994 жж. Ғылым және техника саласындағы мемлекеттік сыйлықтар жөніндегі
Коми­теттің мүшесі;
2014 ж. – қазіргі уақытқа дейін. «Advances in Systems Science and Application» (АҚШ)
журналы ред.коллегиясының мүшесі;
2015 ж. – қазіргі уақытқа дейін. «Труды СПИИРАН» жур­на­лының редколлегия мүшесі.
Құрылтайшысы - Ресей Ғы­лым Академиясының Санкт-Петер­бург информатика және
ав­томат­тан­дыру институты.
Академик Ә.Ә. Әшімов Қазақ политехникалық институтының дамуына үлкен үлес
қосты:
– Жобаны (дамуды) басқару­дың қазіргі заманғы тәсілінің ере­желері шеңберінде
ма­­ман­­дарды даярлау сапасын басқарудың ке­шенді жүйесі (МДСБКЖ) түрінде кадрлар
даярлау және ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу бой­ынша жоғары оқу орнының
қыз­­меті менеджментінің ғылыми-әдістемелік және нормативтік ба­засы әзір­леніп,
практикаға ен­гізілді. Аталған жүйені ЖОО-да енгізу мамандарды даярлау са­пасы­ның
айтарлықтай артуына алып келді. Осылай студенттердің оқуға түс­кеннен бастап, оқу
ор­нын тәмәм­дағанша оқу үлгерімі артты. Ғылыми зерттеулердің эле­­менттері
қолданылған және нақты тақырыптарға арналған дип­ломдық жобалар саны едәуір артты.
Ғылыми-зерттеу жұмыстарын орындау тиімділігі артты. МДСБКЖ әзірлеу және енгізу
нәтижелері КСРО Жоғары білім министрлігінің «Жоғары мектеп хабаршысы» журналының
беттерінде кеңінен жарияланды.
– Металлургиялық процестерді автоматтандыру және Тех­­­­­никалық кибернетика
ка­фед­­­ралары, Басқарудың авто­маттан­дырылған жүйеле­рінің проб­­­ле­малық және
салалық зертхана­лары ұйымдастырылып, тиім­­­ді қызмет қамтамасыз етілді;
– Институттың бас корпусы, мұнай факультеті, әскери кафедра корпустары және
асхана ғи­мараттарының құрылысы жүзеге асырылды, олардың пайдалы алаңы
институттың жалпы ауданының 80%-дан астамын құрады.
ҚазПТИ қызметінің қорытындысы бойынша Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталды,
бірнеше рет КСРО және ҚазКСР-дағы социалистік жарыстың жеңімпазы болып танылды
және КСРО-ның жетекші жоғары оқу орын­дарының қатарына қосылды.

Ә.Ә. Әшімов сондай-ақ жоғары білім беру жүйесін және ҚР Ғылым академиясының
ғылыми мекемелері жүйесін дамытуға елеулі үлес қосты.
Оның бастамасымен Алматы сәулет-құрылыс институты және Рудный индустриялық
институты, Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясының информатика және басқару
мәселелері институты құрылды.
Академик Ә.Ә. Әшімов ғылы­ми және ғылыми-педагогикалық кадрларды аттестаттау
жүйесінің дамуына үлкен әсер етті, атап айтқанда, ол ҚР-да ғылыми және ғылыми-
педагогикалық кадрлар­­ды аттестаттаудың ғылыми-әдіс­­­темелік және нормативтік
базасын әзірледі және енгізді, бұл жоғары білікті ғылыми және ғылыми-педагогикалық
кадрлар­ды аттестаттау сапасын едәуір арттыруға мүмкіндік берді.
Ә.Ә. Әшімов басқару, информатика және ақпараттық технологиялар саласындағы
ғылымның дамуына үлкен әсер етті.
Ғалымның ең ірі ғылыми және практикалық жетістіктері:
– Белсенді өндірістік жүйелерді дәйекті басқару теориясы;
– Динамикалық жиілік-импульстік модуляциясы бар авто­матты жүйелердің
статистика­лық теориясы;
– Өзгермелі конфигурациясы бар автоматты басқару жүйеле­рінің теориясы,
мәліметтер базасының инженерлік теориясы.
Алынған теориялық нәтиже­­лер негізінде Шымкент қорғасын зауытында, Өскемен
қор­­ғасын-мырыш, Балқаш кен-ме­таллургия, Жезқазған тау-кен металлургия
комбинаттарында және «Ақтөберентген» өндірістік бірлестігінде технологиялық
про­­цестер мен өндірістерді басқару­­дың бірқатар автоматтандырыл­ған жүйелері
әзірленді және енгізілді.
Қазіргі уақытта «Нарықтық эко­­­­­­­­­­­­­­номиканың дамуын параметр­лік реттеу теориясы» әзір­­­­­­­­­­­­­­­­­­ленуде, оның нәтижелері ди­на­­­­микалық жүйелер, сара­ланған бейнелеулер, ақпа­рат­тық технологиялар,
мак­­­­­­­­­­­­ро­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­эко­номикалық теория теория­­­­­ла­рының тоғысында жатыр және Қ.И. Сәтбаев атындағы ҚазҰТЗУ ұйым­дастырған V, VI, VII Астана экономикалық форум­дары (2012, 2013, 2014 жж.) шең­берінде «Макроэкономикалық сая­­­­сат, макро­экономикалық бол­жау және реттеу құралдары» па­нель­дік
сес­­сиясында бірнеше баян­­дама түрінде ұсынылған, 184 еңбекте жарияланған, оның
ішін­де: 8 моног­рафияда (2009-2020 жж.), олардың 3-еуі «Физматлит» бас­­пасында
(Мәскеу қ.), үшеуі — «Springer» бас­пасында (АҚШ), біреуі — NovaScience Publishers
бас­­­па­сын­­да (АҚШ), біреуі – URSS бас­­пасында (Мәскеу қ.), 90-ы ғылыми жур­налдар
бет­терінде, алыс шет ел­дердің ғылыми кон­фе­­­ренция­ларының ең­­бек­терінде, 46-сы
жа­қын шет ел­дерде жария­ланған.
Панельдік сессиялардың жұмысына қатысқандар: экономика бойынша 2004 жылғы
Нобель сыйлығының лауреаттары Финн Кидланд пен Эдвард Прескотт, сондай-ақ
Новиков Д.А. – РҒА корр. мүшесі, РҒА Басқару мәсе­лелері институтының дирек­торы,
Поспелов И. Г. – РҒА корр. мүшесі, РҒА А.А. Дородницын атындағы Есептеу орталығының
бөлім меңгерушісі, Джефри Форрест – Слиппери-Рок универ­ситетінің математика,
экономика, қаржы және жүйелер туралы ғылым профессоры (АҚШ), Бахтизин А. Р. – РҒА
корр. мүшесі, РҒА ОЭМИ ғылыми жұ­мыстар бойынша директор­дың орынбасары, Бурков
В. Н. – т.ғ.д., профессор, КСРО Мемлекеттік сыйлығының, КСРО Министрлер Кеңесі
сыйлығының лауреаты, РФ еңбек сіңірген ғылым қайраткері, РҒА БМИ зертханасының
меңгерушісі, Спицын А.Т. – э.ғ.д., про­фессор, БЭЖ интеграциялық проблемаларды
стратегиялық зерттеу институтының директо­ры, РЖҒА вице-президенті.
Көрсетілген салалардағы ғы­­­лы­­ми жұмыстардың, моногра­фиялар мен авторлық
куәлік-тердің саны 460-тан астам, оның ішінде монографиялар-23, патенттер – 15. Ол
жариялаған еңбектер Elsevier әлемдегі ең ірі баспа үйлерінің бірінде, Scopus бірыңғай
реферативті базасын­да, Scirus іздеу жүйелерінде, Google Scholar, Math-Net.ru
бүкілресейлік математикалық порталында және басқаларда бақыланады. ҚР ҰҒА
ака­демигі Ә.Ә.Әшімовтың h-индексі 12-ге тең.

Нанкин қаласындағы (ҚХР) ки-бернетика және жүйелер жөнін-дегі 15 Халықаралық
Конгресте (WOSC 2011) ұсынылған үздік баян­­дамасы үшін Kybernetes жур-налының «the
Outstanding Paper» сыйлығымен марапатталған.
2017 жылы 31 шілде – 4 тамыз аралығында Германияның Баден-Баден қаласында
өткен IIAS (the International Institute for Advanced Studies in System Research & Cybernetics)
29-конференциясында ұсынылған үздік инновациялық зерттеулерді тану үшін «Golden
Award of Excellence in Economics» марапаты берілді.
Ә.Ә. Әшімовтың жетекшілігі-мен қорғалған докторлық диссер­тациялар: Асаубаева
К.Ш., Сыздықова Д.Ж., Жапаров Б.А., Сағынғалиев К.С., Тукеева У.А., Соколова С.П.,
Шукаева Д.Н., Қазиев Г.З., Бейсенбі М.А., Байбатшаев М.Ш. және 44 кан-ди­даттық
диссертация.

Негізгі еңбектері:

1. «Макроэкономический ана­­­­лиз и экономическая полити­ка на базе
параметрического ре­гу­­ли­рования» - М.: Физматлит, 2010. – 284-б.
(Бірлескен авторлар: Б.Т. Сұлтанов, Ж.М. Әділов, Ю.В. Боровский және т.б.)
2. «Макроэкономический ана­лиз и параметрическое регули­ро­вание национальной
экономики» – М.: Физматлит, 2011. – 324 б. (Бірлескен авторлар: Ю.В. Боровский, Б.Т.
Сұлтанов, Ж.М. Әділов, Р.А. Алшанов және т.б.)
3. «Macroeconomic Analysis and Economic Policy Based on Parametric Control» – New
York: Springer, 2011. – 265 p. (Бірлескен авторлар: B.T. Sultanov, Zh.M. Adilov,
Yu.V. Borovskiy и др.)
4. «Macroeconomic analysis and parametric control of a national economy» – New York:
Springer, 2013. (Бірлескен авторлар.: B.T. Sultanov, Zh.M. Adilov, Yu.V. Borovskiy, R.A.
Alshanov)
5. «Parametric Control of Economic Growth Processes and Characteristics of Short-term
Cycles» - Economic developments and emerging markets of the 21st century: global practices,
strategies, and challenges / editors Gue Boscarino and Derek Notte. New York: Nova Science
Publishers, Inc. 2013. P. 95-188. (Бірлескен авторлар: Alshanov R.A., Borovskiy Yu.V.,
Sultanov B.T.)
6.«Макроэкономический ана­лиз и параметрическое регу­ли­ро­вание регионального
эко­но­мического союза» – М.: URSS, 2018. – 512-б. (Бірлескен автор­лар: Ю.В.
Боровский, Д.А. Новиков, Б.Т. Сұлтанов)
7. «Macroeconomic Analysis and Parametric Control of a Regional Economic Union» Cham: Springer
Nature Switzerland AG, 2020. – 371 p. ( Бірлескен авторлар: Borovskiy Yu.V., Novikov D.A., Sultanov
B.T. Onalbekov M.A.)